Shillong, Lber 10 : Haba pynkut noh ïa baroh ki jingsngewthuh bakla, u Myntri Rangbah ka Jylla Conrad K Sangma ha ka sngi Nyngkong u la ong ba ka jingkiew shaphrang jong ka Jylla Meghalaya ka dei kaba la pyntyllun shakhmat da ki jingdon jingem nala Jylla ym dei na ka jingshim ram.
Ula pynman ruh ia ka jingshim ram ba 50 snem hapoh ka Special Assistance to State on Capital Investment (SASCI) bad ka Externally Aided Projects (EAP) ki dei “Jan long kum ka pisa ba ioh ei”.
Haba ai ia ka jingbatai kaba jrong bha haba jubab ia ka jingiatai halor ka mang tyngka, u Conrad ula ong “Ka jingsngew thuh bakla baroh ba ka jingkiew shaphrang jong ka Jylla ka dei kaba la tyllun da ka ram bad ba ki paidbah ka Jylla kin hap ban siew biang ia ka ram, ka dei kaba bakla nadong hadong”.
Haba pynbeit ia kiei kiei baroh, u Myntri Rangbah ula ong ba ka bhah na ki khajna ka Sorkar Pdeng ka dei kat kum ki kyndon ka Riti Synshar bad la buh da ka riti treikam jong ka Sorkar Pdeng ban bhah ia kine ki khajna bad ban ai sha ka Jylla Meghalaya bad sha kiwei kiwei ki Jylla.
“Kumta, ban ong ba kane (bhah khajna ka Sorkar Pdeng) ka dei ka pisa ka Sorkar pdeng ka dei kaba iaid pyrshah ia ka jingthmu jong ka riti synshar ha kaba kane ka khajna la bhah bad ai sha ki Jylla kat kum ka jingkhein kaba la wanrah da ka Finance Commission bad kane ka dei ka pisa jong ngi. Kam dei ba ka Sorkar Pdeng ka leh bha ia ngi da kaba ai ia kane ka pisa. Ka dei ka hok jong ngi. Kumta, kane ka dei ka jingdon jingem ka Jylla jong ngi”.
Katkum ka jingong jong u, ka jingbun jong ki jingbei tyngka ka la kiew ha ki jingpynlut katkum ka jingkiew jong ka jingdon jingem jong ka jylla hi.
Haba phai sha ka phang pdeng jong ka mat, u Conrad u la ong, “Ban pynkut noh ïa ka mat kaba ïai bteng ban iakren da ki briew ba balei ngi shim ram bun bad mano ban siew biang ïa kine ki ram (ka long ba) na ka T.29,438 klur, T.3800 klur ka dei ka ram, kaba sah ka dei baroh ki skhim ka Sorkar pdeng lane ka jingdon jingem ka Jylla kaba kynthup ia ka bhah khajna ka Sorkar Pdeng bad ka khajna ba ioh lum dalade”.
“Kane ka pynpaw shai ba ngim shym la bei tyngka ïa ki kam pynroi jong ngi baroh da ka ram. Ha ka jingshisha dei tang khyndiat eh, ka dei 10% na ka jingkhein baroh kaba long hapoh u pud bala buh. Kine ki dei ki jingkhein kiba shisha; Ngam shym la thaw ïa kane,” u la ong haba bynrap “Kane ka dei kaba kongsan bha na ka bynta baroh ban kynmaw ba tang kumba 11 haduh 12 percent ka dei na ka pisa ba la shim ram kaba long biang katkum ki kyndon ba la buh da ki tnad bapher bapher kynthup ïa ka Finance Ministry ka Sorkar India bad ka Reserve Bank of India (RBI).”
Haba kren ia ki khajna jong ka jylla, ka bhah jong ki khajna ka Sorkar pdeng, ki grant na ka finance commission, ki jingdon jingem jong ka jylla bad kiwei kiwei ki jingdon jingem kiba don, u CM u la ong, “Kane ka pynlong ïa ka jingkheiñ baroh kaba jan kot haduh T.18977 klur na ka pisa kaba ngi pynlut ha ka Revenue Expenditure bad ka Capital Expenditure. Kumta kane kala shai ba ka jingroi jong ngi bad ka jingpynlut jong ngi kam dei kaba la bei tyngka da ki ram. La bei tyngka ia ka da ki lad khajna jong ngi hi, ka bhah jong ki khajna ka Sorkar pdeng. T.10,910 klur ka dei ka bhah jong ki khajna ka Sorkar pdeng, kaba dei ka pisa jong ngi, kaba dei ban ai sha ngi katkum ka riti synshar jong ngi katkum ki kyndon jong ka riti synshar bad katkum ka jingai bor ba la leh da ka finance commission.”
Haba phai sha ka jingshim ram pyrshah ïa ka jingïoh lum pisa baroh, u Sangma u la ong, “Ka national average ka long 19 percent bad ki jylla kum ka Assam bad kiwei ki jylla ka don ha ka 19 percent na ka jingshim ram baroh halor ki jingïoh lum pisa bad ngi don kham duna ïa kata ka jingkheiñ kaba kot 12 percent. Kane ka long ka nuksa ia phi ba ngim shaniah ha ka jingshim ram; ki jingïoh lum pisa jong ngi jong ngi ki kynthup ia ki jingdon jingem jong ka jylla jong ngi hi.”
Halor ka pisa ba wan na ka Sorkar pdeng pyrshah ia ka capital receipt baroh, u Myntri ula ong ““Sa shisien kane ka pyni ïa ki pisa ba wan na ka Sorkar Pdeng bad ka Central Sponsored skhim neki skhim ba la kyrshan da ka sorkar pdeng (CSS) bad kiwei kiwei ki skhim bad katno na kata haba ïanujor bad ka jingïoh kum pisa baroh kaba don hangta bad kaba shai ba ki jylla rieqlum bad ki jylla NE ki don ha ka liang kaba kham heh namar ka bhah jong ngi ka long 90:10 bad kiwei ki Jylla ki ioh 50:50. Kumta, naba ka jingai pisa ka long 90:10, ki jingkheiñ ki kham bun kaba long kaba bha ba ngi ïoh kham bun ka pisa.”
Nalor kane, u Myntri Rangbah u la kren da ka ktien Khasi ba ka “SASCI bad EAP (long) kum pisa ba ioh ei” – kaba mut ba ka SASCI bad ki EAP ki long la jan kum ka pisa ba laitluid.
“Ngam ong ba ka dei kaba ioh ei hynrei ka long la kum ka pisa ioh ei namar kam dei kata ka ram kaba ngi iakren” ula ong.
Haba pyntip ba ka Meghalaya kan sa shim ïa ka ram khlem sut kaba T.2450 klur hapoh ka SASCI, u Conrad u la ong, “Kane ka dei kaba heh tam kaba ngi la ju shim bad ka shong ha ka jingtreikam jong man la ka sorkar jylla bad kaba la pynshong nongrim katkum ka jingpyndonkam kaba phi leh ba ka sorkar India kan nang ai shuh shuh.”
“Kane kam dei ka ram kaba shisha, kam dei kum ka ram iew kaba dawa ia nga ban siew ia ka sut bad ban siew biang ia ka ram hadien 5 ne 10 snem. Ym don mano mano ruh ban kylli jingkylli haduh 50 snem nangne shakhmat bad kumta lada phi khein ia ka dor ba pura kaba long T.2450 klur kan long T.83 klur kumba long mynta. Kata ka dei ka jingitynnad jong kane ka skhim”, u la ong.
“Ki don ruh ki kyndon jong ka Consolidating Sinking Fund (CSF). Ia kane ka ram,, ngi hap ba buh T.12 klur ha ka CSF man la u snem na ka bynta ki 50 snem ban wan bad kin sa ai sut ia ngi. Bad kane kan long haduh T.5155 klur ha u snem 2075 kaba mut ba ynda ngi dei ban siew biang ia ka T.2450 klur, ngi ioh ia ka T.5155 klur, kaba long arshah ia kaei kaba ngi siew namar ka jingshisha ba ka sut kam treikam satia” kam u CM.
Haba phai sha ka EAP, u Conrad ula ong ba ka EAP ha kine ki 7 snem ka long T. 7427 klur bad ka EAP kaba hap ban siew ka long T.742 klur.
“Na man ka T.100 klur ba ngi shim (hapoh ka EAP), ka Sorkar Meghalaya ka hap siew 20% n aka bad 72 % la siew da ka Sorkar India bad kumta ka jingkylli kam mih satia ba ngi shim ram” ula ong.
