Shillong, Nov 14: Haba ki paidbah ka Nongpyrdi ka shnong kaba jar jar kaba don shapoh bha jong ka Mawkynrew Block jongka East Khasi Hills kala sdang ban sakhi ia ka jingsdang ban ring tyrkhong ka wah, kim shim la ap ban ioh ia ka jingiarap nabar. Hynrei kila pyndonkam da ka buit kaba la don hi ha ka jaka ka jongki, ka jingnang jingstad bad ka mon jong ka jingiatreilang da kaba thung ia ki dieng kait ban wanrah biang ia ka um.
Ka shnong kaba don ia ki nongshong shnong tang 463 ngut, ka Nongpyrdi kadei ka shnong kaba ka jingim ka iaid hi ha kylleng jong katei ka jaka. Ki bahaiing bahasem ki khmih iala ki kper kiba dap kyrhai da ki jhur ki jhep bad ki jingthung kum u Jamyrdoh bad Jali. Kiba bun ki shaniah ha kaban rep ia u tympew ban kamai kajih, ha ryngkat bad ka rep tynrai kum ia ki sohmynken, sohkhia, rynsun bad kiwei kiwei. Hangne ka bam, ki khlaw bad ka um kidei kiba pyniasohlang bad haba kawei ka sdang ban tlor kumta kan ktah lut syndon ia baroh.

Kane ka jingeh kala sdang ban long kaba jynjar khamtam ha ka People’s Perspective Landscape Management Plan (PPLMP) kaba la sdang da ka NESFAS (North East Society for Agroecology Support). Haba ka shnong kala buh ia ka map ia ka jingdon jingem ka mariang, ki khlaw, ki tyllong um bad ki jhur khlaw, ka rukom rep rukom riang, kala mih ka jingkhuslai haba ka Wah Umsot, kaba dei ka lad kaba ai jingim ia baroh kala don hapdeng ka jingshah ktah jur.
La bun pateng, ka Wah Umsot kala pynbiang ia ka umbam umdih, ban sait ban khlieng ha ka jingim kaba man la ka sngi. Hynrei ha kine ki khyndiat snem, kala don ka jingsdang ban hiar ka um ha kane ka wah khamtam eh ha ka por tlang. Ka shnong kaba kala sakhi ia kane ka jinglong jingman, ka jingduna ki dieng, ka jingduna ki khlaw ki btap bad kaba la paw kyrhai da ka khyndew. Kala pynduna ia ka jingsop rben jong ki khlaw ki btap kaba mut ba kala duna bha ka um shapoh ka sla khyndew, kaba la lam sha ka jingsuki bad buh ha ka jingma ia ka rukom iaid ka um.
Ki nongshong shnong kila iatai sani halor kane ka jingjia. Ka jingroi ki briew kala lam sha ka jingpyndonkam bun ia ki jaka bad ban pynkhuid na ka bynta ban rep ban riang. Ki jaka jong ki riewshimet kim don kano kano ka jingpyrkhing ban pom ia ki dieng, kumta ki khlaw kiba don hajan jong ka wah kila sdang ban jah noh.

Da kaba ithuh noh ia ka jingdonkam kyrkieh, ki Longkmie ka Nongpyrdi bad ki dkhot jongka Biodiversity Management Committee (BMC) kila shim ia ka sienjam kaba nyngkong eh. Ha ka 16 tarik u Nailar 2025 ryngkat bad ka rah ia ki tynrai dieng bad da ka jingkut jingmut, kila thung 80 tylli ki dieng kait ha shi lynter jong ka rud wah.
Kine kim shym la long tang ki tynrai dieng. Ka jingthung ia ka kait rem bad kait san, kidei ki dieng kait tynrai kiba la bna nam kaba ki thied jongki kidei kiba ngam jylliew bha, kaba iarap ha kaban pynneh ia ka jinglong jingman jong ka khyndew bad ban pynneh ruh ia ka um harud ki wah. Kila pynmih ruh ia u soh, kaba long ka jingai jingmyntoi lang ia ki briew bad ia ka mariang.
Kane ka jingthung kala long palat kum ka jingkular ban iada ia ka mei mariang, kadei ka jingpynbna paidbah ban ia shim lang ia ka jingkitkhlieh. Ki dkhot ka BMC kila leit khmih man la ka por ban peit ia ka jingmih jong kine ki jingthung bad ban pynthikna ruh ba dei ban sumar sukher bha ia ki.
“Ha kine ki khyndiat bnai kiba la dep, ngi lah iatreilang bad ka shnong ka thaw bad kila pyni ba ki don ia ka jingmut kaba khlain shisha halor katei ka sienjam” ong ka Kong Naphishisha Nongsiej, kaba dei kaba donbyntalang bad ka NESFAS.
“Ka jingdon ia ka jingkut jingmut ban iatreilang ban iada ia ka mariang bad ban khmih ia ki jingdon jingem na ka bynta ka lawei kaban dang wan.
U Rangbah Shnong u Bah Teilang Nongrum ula ong, “Lyngba ki jingiakren bad jingiasngewthuh jingmut ryngkat lang bad ka jingbtin ka NESFAS. Ngi lah rai ban thung ia ki dieng kait. Mynta bun na ki kila sdang ban mih bha bad ngi lah mynjur ban bteng ban buddien bad ban sumar sukher bha ia ki”.
Ka jingtynjuh kaba don shakhmat kala long kaba shai kdar. Ha kaba bun ki jaka ha Nongpyrdi kidei kiba la longtrai da ki riewshimet, kam don kano kano ka jingteh jingkhum ban pynkhuid ia ki khlaw ban rep ban riang. Ka NESFAS bad ki nongialam shnong mynta kila iatreilang ryngkat bad ki trai jaka ban iada ia ki dieng ha shi lynter jong ka Wah Umsot bad iada na ka jingma kaba ap nangne shakhmat.

