Ka jingpynjanai ia ka koit ka khiah ki Kynthei bad Khynnah ha Meghalaya
Shillong, Nov 13: Kawei na ka jingwad bniah ha ka pyrthei kala lap ba ka jinglongtrai ki longkmie ia ka iing, kadei ka bynta kaba kongsan ha ka jylla Meghalaya kaba shim jait na ka kmie, kam dei eh tang ka kolshor kaba rim ba jah hynrei ka long kum u shabi jong ka jingioh ia ka koit ka khiah kaba biang ia ki longkmie, rangbah bad ki khun.
Ia kane ka jingthoh kaba la pynmih ha ka Social Science & Medicine, kaba la ai kyrteng “Female house ownership drives the positive association between matriliny and women’s health in Meghalaya (India)” kadei kaba la tih bniah da ki nongwad bniah (Researchers) na ka University of Montpellier, University of Oxford bad ka North-Eastern Hill University (NEHU), Shillong.
Kane ka kynhun kala khmih bniah ia ki jingtip na ka Demographic and Health Survey 2015, kaba kynthup ia palat 4,000 ngut ki longkmie, 800 ngut ki rangbah bad 3,000 ngut ki khynnah ha Meghalaya kaba dei kawei na ki jylla kaba shim jait na ka kmie ha kaba kala don ruh ka jinghiar pateng ha ka lynti kaba ryntih lyngba ka kur ka jait jong ka kmie.
Ka jinglap ka jongki ka long kaba kyndit: Ki longkmie kiba im ha ka iing kaba la longtrai da ka kynthei ki don 28% ha ka jingduna ban ioh ia ka Anemia bad 41% ka jingduna na ka jingma jongka jingduna palat ha ka jingkhia (Underweight) ban ia ki iing kaba la longtrai da u shynrang. Ka jingmyntoi ka long palat ha kaba iadei bad ka jinglong shynrang bad kynthei, ki rangbah bad ki khynnah ha kum kitei ki longiing, kaba pyni ruh ba ki long kiba bit ba biang ha ka koit ka khiah.

“Ngi lah khmih bniah ba ka kynthei (pyrshah ia u shynrang) ha ka jinglongtrai ka don ia ka jingiadei ha ka jingmyntoi ha ka koit ka khiah jong ki longkmie, kynthup ia ka jingpynduna ia ka jingbuh jingma na ka Anemia bad ka jingduna palat ka jingkhia” la pynpaw ki nongthoh. “Ka jinglong ha ka ioh ka kot ki kynthei ban ia ki iing kiba pyniaid da ki shynrang, kala mih kum ka bynta kaba kongsan ban kyntiew ia ka koit ka khiah ki longkmie, rangbah bad ki khynnah”.
Ki nongwad bniah kim shym la lap ia kino kino ki sabut ba ka jingiasah lang bad ki bahaiing u shynrang kan kyntiew ia ka koit ka khiah.
“Ngim shim la lap ia kino kino ki sabut ban don ka jingbha ha ka koit ka khiah ban don ia ka jingiadei kaba iajan bha bad ki bahaiing bahasem. Hynrei kadei ka jingsynshar ia ki jingdon jingem lyngba ka jinglongtrai ka kynthei ka long kaba kongsan bha” la pynpaw ha ka jingthoh.
Ha Meghalaya, ia ka spah kaba la hiar pateng na ki longshwa manshwa kaba kham bunsien na ka longiing longsem katkum ka tynrai hi la ju ioh pateng da ka khun kynthei khatduh hapdeng ki Khasi bad ka Nokna hapdeng ki Garo. Kane ka rukom leh, ki nongthoh kila pynpaw ba ka ailad ia ka kynthei ban wanrah ia ka jingshngain ha ka ioh ka kotbad ka bor ban iasaid kaban pynkylla pat sha ka jingioh thikna bha ia ka bam bad ia ka koit ka khiah.
“Haba sah ha ka iing kaba la longtrai da ka kynthei kadei ka lad jong ka jingiada pyrshah na ka anemia na ka bynta ka longkmie bad ki rangbah, kiba long laitluid ha ka jingdon jingem jong ka iing ka sem” la shem ki nongwad bniah.

“Ka jinglongtrai ka kynthei ka kyntiew ia ka koit ka khiah ka BMI na ka bynta ki kynthei bad shynrang, kaba pynduna ia ka jingduna palat ha ka jingkhia ka met ha ki longkmie bad ki rangbah”.
Ka jingwad bniah kala pynpaw ruh ba ka jinglongtrai ki kynthei ia ka iing ka ai jingmyntoi ia ki khun. Ki khun ha ka iing kaba longtrai ki kynthei ki long arshah ha kaban ioh ia ki jingsumar sukher ha ka pang ka shitom ban ha ki iing kiba la longtrai da u shynrang.
“Ka jingioh ia ka bor bad ka jingdon ia ka bor ban iasaid ki longkmie ka kdew ia ka jingiadei hapdeng ka koit ka khiah bad ka jinglong kum ka kmie” la pynpaw ha ka jingthoh bad ka bynrap “Haba ka kynthei ka ioh ia ka jingdon jingem, ki kham lah bha ban kynshew ia ka tyngka ha ka koit ka khiah ka jongki bad iala ki khun”.
Kine ki jinglap ki iatyngkhuh bad ka rukom long tynrai ha ka jingkamai kajih kaba pynpaw ba ka koit ka khiah jong ka longiing kidei kiba mih na ka jingiadei hapdeng ka kynthei bad u shynrang. Ha Meghalaya ha kaba iadei bad ka jingshim jait na ka kmie, ki nongwad bniah kila ai jingmut ba ka jinglong trai jong ki longkmie ka pynthikna ba ïa ki jingdon jingem la sam ryntih, ka rukom leh kaba iadei bad ka jingkyntiew ia ka bit ka biang jongka longiing longsem.
Hynrei ki nongthoh kila maham pat ba ka jinghiar pateng bad ka jinglongtrai ki kynthei ka don pat ha ka jingeh. Namar ba ki ain kiba mynta, ka jingsiew ia ka bai bylla bad ka jingphet ban sah ha ki jaka sor kala pynkylla dur ia ka longiing longsem, ka jinglong trai lang ne ka jinglongtrai da u shynrang ia ka spah ka phew suki suki kala sdang ban kiew.
“Kila pynpaw ba ka jingleh naduh ki por kiba rim ban longtrai ia ka iing daka kynthei ka ai jingmyntoi ia ka koit ka khiah jong ka longkmie, rangbah bad ki khun” la pynkut kane ka jingwad bniah.
“Katba ka Meghalaya ka dang iaid shaphrang da ka jingiatylli ban kyntiew ia ki iew ki hat bad ka jinghiar pateng kaba ia ryngkat, ban pynneh pynsah ia ka jinglongtrai ia ka spah ka phew da ka longkmie, ka lah ban long u shabi ban pynneh pynsah ha kaban ai jingmyntoi ha ka koit ka khiah”.
Ia ka jylla kaba la tip kum kaba duna eh ha ka jingpyniaid u kpa hapoh ri India, ka jinglap kala pyni baroh ar ki jingpynskhem bad ki jingmaham, haba ka longkmie ka duh noh ia ka jinglong trai ia ka spah, ka buh jingma ia ka imlang sahlang ban duh noh ia kawei na ki bynta kiba kongsan ha ka jingpynneh ryntih ia ka koit ka khiah.
Katba ka ri India ka dang iakhun pyrshah ia ka jingkiew jong ki briew kiba ioh ia ka jingpang Anemia kaba ktah 57% ia ki kynthei ha ka rta kaba 15–49 snem, kane ka jingwad bniah kala kdew ia ka kyrwoh kaba kongsan ba ka jingpynkup bor ia ka ioh ka kot hapdeng ki kynthei bad shynrang kadei kaba lah ban thew ha kaba iadei bad ka koit ka khiah.
Ka nongthoh kaba lamkhmat kala thoh kumne, “Ha Meghalaya, ka jinglong jingman ki kynthei ha ka ioh ka kot kadei u shabi jong ka lynti iaid ban batai ia ka jingiapher ha ka jingmih ha ka koit ka khiah, kaba ai iaka jingbatai kaba ngam jylliew hapdeng ka jingiapher ha ka koit ka khiah hapdeng ki kynthei bad ki shynrang”.

