Nongstoiñ, Jymmang 12: Katba nang mih ki sngi ki khlaw ha West Khasi Hills ki la nang duh kat haduh ba ki sim ki doh, ki mrad ki mreng kiba rit bad ba heh ki la duh jait lut namar ba kim don jaka shuh ban shong ban sah bad ka jingkyrduh bam kaba shyrkhei ka la lap namar la synlen lut ki khlaw na ka jingthang rnga pathar.
Ha kine ki sngi kiba la dep ha ka jingleit jurip ïa ki katto katne ki shnong kiba don ha rud ka surok Nongstoiñ Maweit, la lap ba naduh Risiang, Riangpoit, Mawlait, Nongtraw haduh Wahlyngdoh, ki khlaw ki btap ki la synlen lut na ka jingthang rnga. Kum ban pynkynmaw ba ha ki snem ba mynshuwa lada leit donkam sha ki thaiñ Maweit, ki mrad khlaw lah ban ïohi ïa ki skei ba ki kam na shilliang sha shilliang surok haman la ki jaka. Hynrei ha kine ki sngi wat u risang ruh um don jaka shuh ban shong namar la khuid lut ki khlaw.
Katto katne ki rangbah na katei ka thaiñ, ki la ong ba ki la ju ïoh sngew ba ki aiñ khlaw jong ka sorkar jylla ki long kiba pyrkhing bha bad kino kino kiba pynkheiñ ïa kitei ki aiñ khlaw, ki ngat ha ka jingpynshitom kaba tyngeh bha. Hynrei kaba lyngngoh ka long ba kitei ki aiñ khlaw ki treikam tang ha ka jingthoh bad ki khlem paw dak ei ei ba ki trei kam ïa ki nongpynjot pathar ïa ki khlaw.
Ki la ong ba dang ha kine ki taïew ba la dep, ki la ïohi ba u Chief Conservator of Forest jong ka jylla u la kren lyngba ki lad pathai khubor, ba ka jingthang khlaw ka long kaba sniew bad ka pynduh jait ïa ki mrad ki mreng. Ki la ong ba utei u sahep sorkar u la kren ïa kaba dei, hynrei kaba lyngngoh ka long ba balei pat ka tnad khlaw kam buh noh da ka tnad treikam kaba kyrpang ban khang lad ïa ka jingshalan rnga sha ki karkhana.
Ki la ong ruh ba lada ka sorkar pdeng ka ai jingïarap da ka skhim ban thung ïa ki briew ba kin sumar ïa ki khlaw na ka jingpluh ding, ka sorkar ka la dei ban thung ruh da ki briew ki ban peit lada don kiba pynjot pathar ïa ki khlaw da kaba thang rnga haduh ba kin da synlen lut.
Lada ka sorkar kan shu sngap kita ki aiñ ïada khaw kim don jingmut satia, namar lada ka sorkar ka ong ba ki aiñ ki dei tang na ka bynta ki khlaw sorkar, katba lada kheiñ lang ïa baroh ki khlaw sorkar hapoh ka jylla, ka jingheh jong ki baroh kam pat ïa ryngkat wat tang bad kawei ka kper jong ki riew shimet ha West Khasi Hills.
Ki la ong ruh ba ka khlaw sorkar kaba heh tam ha ka jylla ka dei ka Nongkhyllem Wild Life Sanctuary. Hynrei lada ïaid sawdong ïa katei ka khlaw tang ar sngi la poi na tduh sha tduh, katba kiwei pat ki jaka kum ka khyndew jong ka jait Nongbri kaba don ha ki thaiñ Lyngngam lada ïaid na ba sdang haduh ba kut kata lada dei kiba khlaiñ ruh shi taïew te kan dang shim por.
