Ai jingkren u Conrad ha ka Climate Investments Coalition ka Global South ha New Delhi
Shillong Rymphang 20: U Myntri Rangbah ka jylla u Conrad K Sangma hynne ka sngi Palei ula ong ba ka jingkylla ka suinbneng kam dei tang ka mat kaba ktah ia ka mariang hynrei kadei ka mat ba kongsan jong ka hok bad ka jingiaryngkat.
Haba kren ha ka Climate Investments Coalition for the Global South ha New Delhi, u Conrad ula ong, ba kito kiba noh synniang khyndiat eh na ka bynta ka jingkylla ka suinbneng kila mad ia ka jingeh kaba bun bad ka long kaba donkam ban shimkhia ia kane ka jingnoh shilliang.
Ula ong ba ka Meghalaya kum ka jylla kala shim ia ki sienjam da ka jingsngewkhia ha kaba iadei bad ka suinbneng bad shim ia ki lad ban ialeh ban iakhun pyrshah. Ula pyntip ha ka jingialang halor ki jingle bad ki jingstad tynrai kiba la leh ban iada ia kane ka jingeh kaba mad da ka pyrthei baroh kawei.
“Ki jaidbynriew ki jong ngi kidei kiba la ngam jylliew bha ha kaba iadei bad ka mariang, ka jingshemphang ka jong ki ban pynneh pynsah, ban iada ia ki jingdon jingem kadei kaba la kyntiew ha kylleng bad kaba la shim nuksa ruh na ka bynta ban weng ia katei ka jingeh” ula ong.

Haba kren halor ka jingkylla ka rukom slap, jingkiew ha ki jingjulor, ka jingshah ktah ki jingim, ula kren bniah halor ka jingbym lah ban tip lypa shaphang ka jinghap slap, ka jingshyrkhei jong ka jingling jingman ka suinbneng kaba la ktah ia ka rep ka riang bad ia ka jingim jong ki million ngut ha ka pyrthei bad ka jylla Meghalaya ruh kam lait na katei.
“Ka jingkylla ka suinbneng kala buh haka jingma ia ka ioh ka kot bad ia ka lawei jong ka jingkiew shaphrang, kaba pynlong ia ka jingdonkam ban iaid lang bad ki rynsan ha ka pyrthei ban iakhun ia kane ka jingeh bad ki jingshisha kiba iadei bad ka Global South,” ula ong bad ka pyntip ba ka sorkar ka iengskhem ha ki jingkular ban ialeh ban pynneh pynsah.
Ula ong ba ka Meghalaya kadei kaba ialam ha kaban pynneh pynsah ia ki khlaw ki btap bad la shim ia kiba bun ki sienjam da kaba iatreilang bad ka imlang sahlang halor katei ka bynta.
“Ngi lah pyntreikam ia ka prokram kum ka Green Meghalaya, Payment for Ecosystem Services (PES) ban pynshlur ia ka jingiatreilang bad ka imlang sahlang ban pynneh pynsah ia ki khlaw ki btap bad ban iada bad pynkhie im ia ki tyllong um” ula ong bad ka bynrap ia ka jingkongsan ban don ia ki polisi treikam kiba iadei bad ka jingjyrngam ha ka jylla ia kiba la pyniasoh bad ka ioh ka kot bad kaba don ruh ia ka jingkitkhlieh ia ki sawdong sawkun baroh.
U Myntri Rangbah ula pyntip ba ka jingkynshew tyngka kala leit ruh ha kaba iadei bad ka jingpynmih biang ia ka bor, ka jingpynneh pynsah ia ka rep ka riang bad ki jingtei kiba lah ban kyrda ia ka jingling ka suinbneng.
Haba kren halor ka jingkongsan ka jingiatreilang hapdeng ki jylla ka thain shatei lammihngi ha kaba iadei bad ka jingkylla ka suinbneng, ula ong ba ka thain kadei kaba don ia ki jaka ki bapher kaba pynlong ba kin don ia ka jingma na ka jingkylla ka suinbneng kaba lah ruh ban ktah jur ha ki snem ban wan.
“Nuksa, ka jingkylla kynsan ka suinbneng ha Arunachal Pradesh ka lah ban ktah ia ka Assam bad ka jingkiew kynsan ka um ha ka wah Brahmaputra ka lah ban pynmih iaka jingshlei um ym tang ha Assam hynrei ha ki bynta ka sepngi jong ka Meghalaya,” ula ong bad ka pyntip ba shimkhia thikna ia kine ki jingeh, ki jylla ka thain shatei lam mihngi kidei ban iatreilang ryngkat lang, ban iasam ia ka jingstad bad jingshemphang ka jongki bad ia ki jingdon jingem ban pynmih ia ki buit treikam ban ialeh pyrshah ia ki jingktah jong ka jingkylla ka suinbneng.
Ula kren ruh ha lor ki jingmyntoi lyngba ka jingiatreilang bad ki ri kiba don ha ka South bad Southeast Asia, lyngba ka Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation (BIMSTEC).
Ula pyntip ruh ha ka jingialang shaphang ka jingpang ‘Budrot Disease kaba ktah ia ki dieng kwai ha rilum Garo bad ha Western Khasi Hills.
“Kane ka jingpang ym tang ba kala ktah ia ka ioh ka kot jong ki paidbah katei ka thain hynrei kala pynher syrngiew ruh ia ka jingdonkam ban don ia ka rep ka riang kaba lah ban neh slem bad kaba lah ban kyrda na ka jingkylla ka suinbneng” ula banjur.
Ka Climate Investments Coalition for the Global South (CICS) kadei kaba la pynlong da ka sorkar jylla ryngkat ka jingiatreilang bad ka National Law University Meghalaya da ka jingthmu ban ai ia ka rynsan ban iatai na ka bynta ban ioh ia ka jingkyrshan tyngka ha kaba iadei bad ka mariang, ban kyntiew ia ka jingbei tyngka kaba iadei bad ka jingpynjyrngam ban pynkhlain ia ka jingiadei bad ka thain shathie. Ia kane ka prokram yn pynlong man la ka snem ha u bnai Nailur-Risaw ha ka nongbah Shillong.